چکيده
به منظور ارزيابي اثر تاريخ کاشت و بذر مال وکوزيم بر عملکرد و اجزاي عملکرد سه رقم کلزا، آزمايشي در سال زراعي 89 – 1388 در مزرعه‌اي واقع در شهرستان فاروج، روستاي سياهدشت اجرا گرديد. اين آزمايش به صورت اسپيليت فاکتوريل در قالب بلوکهاي کامل تصادفي با سه تکرار انجام شد. تيمارها شامل رقم (اکاپي، SLM046، هايولا 401) و تاريخ کاشت (26/6/88، 14/7/88، 3/8/88)، و تيمار بذر(بذرمال شده با وکوزيم و بدون بذرمال) بود. تاريخ کاشت به عنوان كرت اصلي و تلفيق رقم تيمار بذر با وکوزيم فاکتور فرعي بودند.
نتايج نشان داد، با تاخير در کاشت، طول دوره رشد، تعداد غلاف در بوته، طول دوره رشد تا گلدهي و عملکرد دانه کاهش يافت. به طوري‌که بيشترين طول دوره رشد تا گلدهي متعلق به رقم اکاپي وکمترين آن به رقم هايولا401 تعلق داشت. همچنين تعداد شاخه‌هاي جانبي، عملکرد بيولوژيکي و وزن هزار دانه در تاريخ کاشت سوم کاهش زيادي نشان داد. استفاده از بذر مال وکوزيم باعث افزايش دوره کاشت تا سبز شدن، طول دوره سبزشدن تا گلدهي، طول دوره رشد، تعداد شاخه‌هاي جانبي و تعداد غلاف در بوته شد ولي تاثير معني‌داري بر روي طول غلاف، ارتفاع بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد بيولوژيک و شاخص برداشت نداشت. با تاخير در کاشت طول دوره سبز شدن افزايش يافت و بيشترين وزن هزاردانه در تاريخ کاشت اول و دوم مربوط به رقم‌هايولا 401 بدون بذرمال با وکوزيم بود.
كلمات كليدي: تاريخ كاشت، وكوزيم، اكاپي، هايولا401، SLM046
مقدمه:
يکي از دانه‌هاي ارزشمند روغني که در اين سالها توجه بسياري را به خود جلب نموده و در کاهش واردات روغن سهم فراواني براي آن منظور شده است کلزا بانام علميBrassica napus L. مي‌باشد. اين محصول در ميان ديگر دانه‌هاي روغني جهان بيشترين رشد را در دهه‌هاي اخير داشته و امروزه پس از سويا و نخل روغني در جايگاه سوم توليد قرار دارد. دانه کلزا به لحاظ داشتن بيش از 44 درصد روغن يکي از دانه‌هاي ارزشمند روغني در جهان محسوب مي‌گردد. کيفيت روغن کلزا در ارقام جديد بسيار مطلوب مي‌باشد و به دليل داشتن نزديک به 60 درصد اسيد اولئيک بهتر از ساير روغن‌هاي نباتي است.
از ويژگيهاي خاص کلزا مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود :
ارزش بسيار بالاي کنجاله، داشتن پروتئين و درصد روغن بالا، امکان انجام عمليات مکانيزه توسعه زنبور داري در مزارع کلزا،داشتن صفات زراعي مطلوب از قبيل رقابت با علفهاي هرز ثبات عملکرد و کيفيت خوب روغن مي‌باشد. کلزا گياهي مناسب جهت کشت در مناطق معتدل مي‌باشد که با شرايط آب و هوايي سرد سازگار است. جوانه زني و رشد کلزا در دماي پايين باعث شده است که به عنوان يکي از معدود گياهان روغني باشدکه مي‌توان آنرا در مناطق معتدل، ارتفاعات وتحت شرايط نسبتاًخنک با زمستاني سرد کشت کرد.عملکرد محصول کلزا تحت تاثير عوامل متعددي است که از آن جمله مي‌توان به عوامل محيطي مانند : بارندگي، نور، رطوبت نسبي، درجه حرارت و عوامل زراعي مانند تاريخ کاشت، رقم انتخاب روشهاي تهيه بستربذر و.... اشاره نمود.
تاريخ کاشت در کشت پاييزه کلزا ازاهميت زيادي برخوردار است. در کلزاي پاييزه زمان کاشت بايستي طوري انتخاب شود که رشد کافي در پاييز نمايد و به مرحله 8-6 برگي برسد تا گياه با خطر سرما مواجه نشود ولي ميزان رشد در پاييز نبايد به حدي باشد که در معرض سرمازدگي قرار گيرد.
بنابراين شناخت تاريخ کاشت،رقم، رشد يکنواخت و استقرار بهترگياه و عوامل موثر بر عملکرد و اجزاءعملکرد بسيار ضروري مي‌باشد. به همين دليل پژوهش حاضر در شرايط آب و هوايي فاروج با زمستاني سرد با اهداف ذيل به اجرا درآمد :
1-تعيين مناسب ترين تاريخ کشت ارقام کلزاي موجود با توجه به اختصاص آب به مزارع کشت بهاره در اواخر شهريور ماه و همچنين تنش سرمايي موجود از اواسط مهر ماه در شهرستان فاروج.
2-شناسايي و معرفي ارقام جديد پر محصول با توجه به تاريخ مختلف کشت با شرايط اقليمي معتدل و سرد شهرستان فاروج.
3-بررسي تاثيراستفاده از بذر مال وکوزيم بر استقرار بهتر گياه در خاک و رشد بهتر و يکنواخت آن.
فهرست مطالب
چكيده
مقدمه
فصل اول- کليات
تاريخچه و منشأ کلزا
گونه‌هاي کلزا
خصوصيات گياه شناسي
-مورفولوژي کلزا
طبقه بندي کيفي کلزا
ارقام کلزا
ترکيبات دانه کلزا
تاريخچه و اهميت كلزا در ايران
فصل دوم- بررسي منابع علمي
سازگاري ارقام
ويژگي‌ها و پتانسيل عملکرد محصول
اثر تاريخ کاشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد کلزا
رابطه بين عملکرد و اجزاي عملکرد
اثر تعداد غلاف در عملکرد کلزا
اثر تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و طول غلاف در عملکرد
کودهاي بذرمال
فصل سوم- مواد و روش‌ها
زمان و موقعيت اجراي طرح
اندازه گيري پارامترهاي جوي
طرح آزمايشي
آماده سازي زمين
عمليات کاشت
عمليات داشت
فاکتورهاي اندازه گيري در طي فصل رشد
مراحل رشد و نمو
اندازه گيري خصوصيات مورفولوژيکي و فيزيولوژيکي
اندازه گيري عملکرد دانه در واحد سطح
تعيين شاخص برداشت(HI)
محاسبات آماري
فصل چهارم- نتايج و بحث
شرايط آب و هوائي منطقه اجراي طرح
فنولوژي و مراحل رشد و نمو کلزا
تعداد روز تا سبز شدن
تعداد روز تا گلدهي
طول دوره گلدهي
طول دوره رشد
ارتفاع بوته
اجزاء عملکرد
طول غلاف
تعداد دانه در غلاف
تعداد غلاف در بوته
تعداد شاخه جانبي
عملکرد بيولوژيک
شاخص برداشت
وزن هزار دانه
عملکرد دانه
تجزيه عليت يا آناليز مسير
نتيجه گيري نهايي
فصل پنجم- منابع و پيوست ها
منابع فارسي (فارسي-انگليسي)
اطلاعات وكوزيم
چكيده انگليسي
فهرست جداول
جدول (1-1) ترکيبات دانه کلزا
جدول (1-2) توليد کلزا از سال زراعي 1384-1383 تا 1389-1388در استان خراسان شمالي
جدول (1-3) مقايسه توليد کلزا در استان‌هاي کشور، سال زراعي، 1389-1388 13
جدول (1- 4) توليد کلزا از سال زراعي، 1377-1376 تا سال زراعي 1389-1388 در کل کشور
جدول (2-1) برخي از ارقام بهاره و پاييزه ي کلزا
جدول (2-2) ارقام رايج کلزا در ايران و برخي ويژگي هاي آن ها
جدول (4-1) نتايج تجزيه واريانس صفات مورفولوژيك ارقام كلزا در شرايط آزمايش
جدول (4-2) نتايج تجزيه واريانس عملكرد و اجزاء عملكرد و اجزاء عملكرد ارقام كلزا در شرايط آزمايش
جدول (4-3) مقايسات ميانگين صفات مورفولوژيک ارقام كلزا تحت تأثير تاريخ کاشت و تيمار بذر مال
جدول (4-4) مقايسات ميانگين عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام كلزا تحت تأثير تاريخ کاشت و تيمار بذر مال
جدول (4-5) تجزيه مسير صفات موثر بر عملكرد دانه كلزا
جدول (5-1) ارزيابي عملکرد و اجزاي عملکرد رقمهاي کلزاي بذرمال شده در تاريخهاي مختلف کشت در منطقه فاروج
جدول (5-2) وضع جوي شهر فاروج برحسب ماه:(سال ١٣٨٨)
جدول (5-3) وضع جوي شهر فاروج برحسب ماه:(سال ١٣٨9)
فهرست اشکال
شکل 4-1- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي طول دوره گلدهي.
شکل 4-2- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي طول دوره رشد
شکل 4-3- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي ارتفاع بوته
شکل 4-4- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي طول غلاف
شکل 4-5- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي تعداد دانه در غلاف
شکل 4-6-اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي تعداد غلاف در بوته
شکل 4-7- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي تعداد شاخه هاي جانبي
شکل 4-8-اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي عملکرد بيولوژيك
شکل 4-9- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي شاخص برداشت
شکل 4-10- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي وزن هزاردانه
شکل 4-11- اثر متقابل تاريخ کاشت، تيمار بذر با وکوزيم و ارقام بر روي عملکرد دانه