فایل بررسي جايگاه حقوقي احزاب در ايران ، مصر و عراق

جزئیات و دریافت

این پایان نامه در قالب فرمت word قابل ویرایش ، آماده پرینت و ارائه به عنوان پروژه پایانی میباشد.

فهرست بندی مطالب
عنوان                                                                                             صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
تقدیم به:    ‌ه
1-1-مقدمه.................................    2
1-2- بیان مسئله...................................................................................................................................................14
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق    4
1-4- اهداف تحقیق    4
1-4-1- هدف اصلی    4
1-4-2- اهداف فرعی تحقیق    4
1-5- سوالات تحقیق    4
1-5-1- سوال اصلی    4
1-5-2- سوالات فرعی    4
1-6- فرضيه‏هاي تحقیق:    5
1-6-1- فرضیه اصلی تحقیق    5
1-6-2- فرضیات فرعی تحقیق    5
1-7- تعريف واژه‏ها و اصطلاحات فني    5
فصل دوم:مبانی اخلاقی، دینی و فرهنگی احزاب ایران، مصر و عراق
2-1- مبانی نظری احزاب    8
2-1-1- احزاب    8
2-1-2 مفهوم احزاب...........................................................................................................................................19
2-1-3- مفهوم حزب در اسلام    10
2-1-4- تعریف حزب از دیدگاه امام خمینی و شخصیتهای اسلامی    11
2-1-5- مفهوم حزب در فرهنگ و ادبیات اسلامی ایران    11
2-1-6- مفهوم حزب از منظر ساختارگرایان و کارکرد گرایان    12
2-2-  منشأ پیدایش احزاب    12
2-3- جناح بندی سیاسی در ایران    14
2-3-1- جناح بندی سیاسی در ایران از دهه 1360 تا دوم خرداد 1376    14
2-3-2- جناح بندی سیاسی در ایران از دهه 1360 تا دوم خرداد 1376    17
2-4- تاریخ پیدایش گروهها و احزاب    19
2-4-1- احزاب در نهضت مشروطه    19
2-4-2- احزاب پس از پیروزی مشروطه    20
2-4-3- حزب سوسیال دموکرات    21
2-4-4- حزب دموکرات    22
2-4-5- حزب اجتماعیون ـ اعتدالیون    22
2-4-6- حزب اتفاق و ترقی    22
2-4-7- حزب ترقی خواهان لیبرال    22
2-4-8- هیئت علمیه    23
2-5- احزاب پس از رضاشاه تا آغاز نهضت امام خمینی (ره)    23
2-5-1- احزاب پس از آغاز نهضت امام خمینی (1341)    23
2-5-2-گروههای وابسته به رجال سیاسی    26
2-5-3-گروههای ملی گرا    27
2-6- احزاب پس از آغاز نهضت امام خمینی (1341)    30
2-7- احزاب دولتی و نقش آنها در تاریخ معاصر ایران    30
2-8- فهرست حزب های سیاسی ایران    33
2- 9- سابقه تاریخی شکل گیری احزاب در ایران    37
بخش دوم: مبانی احزاب در مصر    38
بخش سوم: مبانی احزاب در عراق    38
2-10- تحقیقات انجام شده مرتبط با تحقیق:    40
فصل سوم: شرایط تشکیل احزاب در ایران، مصر و عراق
3-1- شرایط تشکیل احزاب    43
3-2-3- سیستم سه حزبی    44
3-3- جایگاه احزاب سیاسی در ایران    44
3-4- کشور مصر    51
3-4-3-1- احزاب مصر:    54
3-4-5-فراینددموکراتیک مصر و نقش اسلامگراها در دولت محمد مرسی    58
فصل چهارم: نقش حقوقی و قضایی احزاب بر قوای حاکمه
4-1- نقش احزاب بر عملکرد قوای حاکمه......................................................................................................71
4-2- نقش احزاب در انتخابات........................................................................................................................78
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1-2- مبانی شکل گیری احزاب    83
5-1-3- اهمیت شکل گیری احزاب    85
5-2-  احزاب در کشور ایران    86
5-3 مقایسه قوانین احزاب مصر و عراق...............................................................................................................100
5-4- جمع بندی..............................................................................................................................................102.
5-5- پیشنهادات تحقیق    92
5-6- محدودیت های تحقیق    92
منابع    93

 
 چکیده
 هدف اصلی پژوهش حاضر بررسي تطبيقي جايگاه حقوقي احزاب در ايران ، مصرو عراق می باشد. این پژوهش در یک طرح توصیفی- تحلیلی با استفاده از مطالعه اسناد و مکتوبات به صورت کتابخانه ای انجام شده است.
 حزب یک نهاد سیاسی مدرن است و به گروه یا مجموعه ای سازمان یافته از افراد اطلاق می شود که دارای اهداف و تفکرات مشترکی بوده و برای تحقق آنها می کوشند. از اهداف مهم احزاب می توان به: داشتن نقش در برگذاری صحیح انتخابات، بسط و تعمیق مردم سالاری، میانجی بودن بین مردم و نظام های سیاسی و بالاخره کارکرد اصلی حزب انتقال خواسته ها و مطالبات مردمی به مراکز تصمیم سازی اشاره کرد. امروزه تمام انواع نظام های سیاسی وکشورها خود را نیازمند حزب می دانند. در بسیاری از این کشورها احزاب جایگاه واقعی خود را پیدا کرده است و توانسته اند رسالت اصلی خود را به عنوان میانجی و هیات واسط حکومت و جامعه به نحو احسن به انجام برسانند. اما کمتر کشوری را در جهان اسلام می توان یافت که به اندازه ایران دارای تنوع احزاب و گروه های سیاسی باشد. البته بسیاری از این احزاب از دایره موسسان حزب فراتر نرفته و عملا نتوانسته اند در سازماندهی و مشارکت مردم عملکرد قابل قبولی از خود به نمایش بگذارند. از این رو فرایند تکوین نظام حزبی در ایران در مرحله گسترش قرار دارد و هنوز به مرحله نهادمندی پا نگذاشته است. در مورد کشورهای مصر و عراق نیز می توان احزاب در معنی واقعی خود نتوانستند وظایفشان را انجام دهند و به اهداف تعیین شده خود دست یابند، و هنوز تا رسیدن به جایگاه واقعی و فاصله گرفتن از دست یابی به منافع رهبران آنها و قدرت گرایی فاصله زیادی دارا هستند.
کلید واژه‌ها: حزب، مردم‌سالاری ، آزادی های عمومی، ایران، مصر، عراق

1-1-    مقدمه
 احزاب در واقع از ابتکارهای نظام های سیاسی مدرن هستند. امروزه همه نظام های سیاسی، خود را نیازمند احزاب می دانند؛ زیرا عمده ترین نهاد برای برخورد با تضادهای موجود در این جوامع به حساب می آیند. به عبارت دیگر احزاب سیاسی می توانند با دو کارکرد مهم در خدمت نظام سیاسی باشند: 1. به تضادهای موجود در جامعه مشروعیت بخشند و جایگاه آن ها را در مناقشه عمومی مشخص کنند؛ 2. می توانند از طریق کاهش تضادها و دفع آن ها به ثبات نظام سیاسی کمک کنند.
لاپالامبارا و واینر  در کتاب احزاب سیاسی و توسعه سیاسی معتقدند که هر حزب باید چهار رکن را در بر گیرد: 1. حزب باید دارای سازمان های مرکزی و رهبری کننده و پایدار باشد؛ یعنی دوره زندگی حزب از عمر رهبران حزب درازتر باشد؛ 2. حزب باید دارای سازمان های محلی پایدار و با سازمان های مرکزی حزب، پیوند همیشگی و گوناگون داشته باشد؛ 3. حزب به تنهایی و یا به یاری دیگر حزب ها و گروه های سیاسی باید مصمم باشد که قدرت سیاسی حاکم در کشور را در دست گیرد؛ 4. حزب باید از پشتیبانی توده مردم برخوردار باشد.
در کل در مورد پیدائی و گسترش احزاب سیاسی سه دیدگاه وجود دارد: 1. دیدگاه انتخاباتی، طبق این دیدگاه شکل گیری احزابرا با شکل گیری پارلمان و فعالیت های پارلمانی همزمان می داند.2. دیدگاه تضاد طبقاتی، نگرش تضاد طبقاتی در مورد پیدائی حزب، نخستین بار از طرف مارکس  و انگلس  در مانیفست حزب کمونیست عنوان شد. به نظر آنها تضادهای طبقاتی میان دو طبقه بورژوازی و پرولتاریا باعث ایجاد اتحادیه های کارگری، تشکیلات سیاسی و در نهایت احزاب سیاسی شده است. 3. دیدگاه نوسازی، برخی از پيوهشگران پیدائی احزاب سیاسی را با فرایند توسعه و نوسازی پیوند می دهند، توسعه از دیدگاه آن ها رشد در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی است که مظاهر آن عبارتند از: تقسیم و تخصیصکار، روابط اجتماعی، شهرنشینی، پیدایش هویت ملی و از بین رفتن مبانی سنتی اقتدار می باشد.
اما شکل گیری و نوع فعالیت هایی که در حزب انجام می شود در هر کشور متفاوت می باشد، در ایران طبق قانون اساسی تمام لوازم نظام سیاسی فعال و کارآمد را در تمامی ابعاد پیش بین شده است و به حزب نیز به عنوان یکی از مهم ترین لوازم نظام های سیاسی دنیا با رویکردی مثبت توجه نموده است.   در کشورهای دیگری نیز مانند عراق و مصر حزب به نیز دارای اهمیت می باشد بنابراین در این پژوهش هدف اصلی بررسی تطبیقی احزاب در ایران، مصر و عراق می باشد.

1-2- بیان مسئله
احزاب و گروه¬هاي سياسي به عنوان شكل خاصي از سازماندهي نيروهاي سياسي جامعه هستند كه هدف از تشكيل آنها كسب قدرت و برنامه ريزي جهت حفظ آن و یا نظارت بر دولت و قوای حاکم اعم از مجریه و مقننه است. به علاوه آنکه لازمه¬ی نظام¬های پارلمانی کارآمد، وجود احزاب نهادمند و موثر است. این احزاب بر کارکرد دولت و سایر قوای حاکمه در قالب¬های حزبی نظارت می¬کنند و به همین جهت نسبت به نظام¬های ریاستی مقبول¬تر و مطلوب¬تر عمل می¬کنند. به همین جهت در كشورهايي كه داراي نظام حزبي با سابقه و باثباتي هستند احزاب سياسي به عنوان حلقه پيوند ميان حق تعيين سرنوشت و نهادهاي تصميم گيرنده سياسي عمل مي-نمایند. در مقابل در برخي از كشورها احزاب سياسي بازتاب و تقليدي ناقص از احزاب كشورهاي ديگر بوده و معمولاً از تأثير گذاري لازم و منطبق بر مقتضیات اجتماعی و فرهنگی برخوردار نيستند. در اینجا این احزاب نمی¬توانند پشتوانه¬ی واقعی مردمی داشته و از توان آنها در جهت استمرار اثربخش و واقعی حزب بهره بگیرند. در اين تحقيق سعي بر آن شده است كه به بررسي نقش و جايگاه احزاب سياسي كشورمان و مطالعه تطبيقي آن با كشور مصر و عراق به عنوان كشور اسلامي و دارای سابقه¬ی سیاسی در منطقه¬ی خاورمیانه بپردازد كه به دليل تنوع قومي، مذهبي، سياسي و در ميان مردم هرسه كشور احزابي با سلايق و رويكرد متفاوت فعاليت مي¬نمايند. هر سه این کشورها در گذشته¬ی خود، نظام استعماری و استبدادی متعددی را تجربه کرده¬اند و هر سه شامل اکثریت شهروندان دین باور، جدی و موثر در کارکردهای اجتماعی دولت (تنظیمی) برخوردار هستند. لذا بررسي مسئله با در نظر داشتن سؤالات كه:
- مباني تشكيل احزاب در ايران و مصر و عراق مبتني بر ارزشهاي تقنيني و تشريعي چيست؟
- احزاب جهت تشكيل و فعاليت در هر يك از اين كشورها چه شرايطي را بايد رعايت نمايند؟
- احزاب عملأ چه نقش حقوقي¬اي را توانسته اند در هنجار سازي و ساختارها بازي كنند؟

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق
اين تحقيق با تشريح نظام سياسي و قانون حاكم بر احزاب در كشور و معرفي احزاب موجود و مطالعه تطبيقي آن با كشور مصرو عراق به عنوان دو كشور اسلامي و استراتژيك اين امكان را فراهم مي آورد تا با شناخت بهتر وضعيت احزاب ، نقش و جايگاه آن در نظام سياسي كشور نسبت به رفع نواقص و ايرادات احتمالي موجود و كارآمد سازي  آن اقدام نمود ،لذا نتايج آن بصورتي كه گرد آوري شده است مي تواند براي منابع دانشگاهي و پژوهشي و همچنين احزاب و فعالان سياسي مورد بهره برداري قرار گيرد.

1-4- اهداف تحقیق
1-4-1- هدف اصلی
بررسي تطبيقي جايگاه حقوقي احزاب در ايران ، مصرو عراق

1-4-2- اهداف فرعی تحقیق
شناخت بهتر احزاب سياسي فعال در كشور هاي اسلامي و مبناي قانوني و شرعي  تشكيل اين احزاب در حاكميت اسلامي در پرتو مطالعه تطبيقي با كشور هاي مورد نظر جهت تقويت جايگاه احزاب و انسجام بيشتر ساختار سياسي در كشور.

1-5- سوالات تحقیق
1-5-1- سوال اصلی
-    مباني تشكيل احزاب در ايران ، مصرو عراق چيست؟
-    سازوکار فعالیت احزاب در ایران، مصر و عراق چگونه است؟
1-5-2- سوالات فرعی
-    مبانی اخلاقی، دینی و فرهنگی در ايران، مصرو عراق به چه میزان در ایجاد و حوزه¬ی کارکردی احزاب موثر بوده¬اند؟
-    الزامات و قواعد بین المللی حکمرانی خوب تا چه میزان در شکل¬گیری احزاب در در ايران، مصر و عراق موثر بوده است؟
-    احزاب جهت تشكيل و فعاليت در هر يك از اين كشورها چه شرايطي را بايد رعايت كنند؟
-    احزاب عملأ چه نقش حقوقي و نظارتی بر عملکرد قوای حاکمه بازي مي كنند؟

1-6- فرضيه‏هاي تحقیق:
1-6-1- فرضیه اصلی تحقیق
بررسي تطبيقي جايگاه حقوقي احزاب در ايران، مصرو عراق

1-6-2- فرضیات فرعی تحقیق
-    در ایران احزاب برای تشکیل نیازمند اخذ مجوز هستند ولی در عراق و مصر احزاب با رعایت مواد قانونی مربوط تشکیل و کارکرد آنها منوط به رعایت موازین قانونی است.  

1-7- تعريف واژه‏ها و اصطلاحات فني
 - حزب:
به گروهي از مردم كه داراي عقايد مشترك و تشكيلات منظم اند كه براي به دست آوردن قدرت سياسي از راههاي قانوني مبارزه مي كنند(عالم، 1375: 345).
- حكومت:
عبارت است از مجموعه نهادهاي فرمانروا،وظايف  و اختيارات هر كدام از آنها و روابطي كه ميان اندامهاي حكومتي موجود است.
-كشور ايران:
 كشور ايران در قلب فلات مشهور ايران ودر حوزه غربي قاره پهناور آسيا در منطقه خاور ميانه واقع است و جزء هجدهمين كشور بزرگ جهان محسوب مي شود.
كشور مصر:
 مصر كشوري است در شمال شرقي قاره آفريقا كه جزءكهن ترين تمدنها به شمار مي رود و بيست و هشتمين كشور بزرگ جهان محسوب مي شود.
کشور عراق:
عراق کشوری در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت عراق شهر بغداد است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایه‌است. عراق در منطقه جنوب خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشهور دجله و فرات که منشأ تمدن‌های باستانی میان‌رودان (بین‌النهرین) می باشد.

هنجار:
 ساختارهاي معيني كه بر اساس ارزشهاي اجتماعي قرار دارند كه با رعايت كردن آن جامعه انتظام پيدا مي كند.

مشاركت سياسي:
فعاليت  داوطلبانه اعضاي جامعه در شركت مستقيم در سياست گذاري عمومي و انتخاب كارگزاران است و در هر كشور مبتني بر اوضاع سياسي- اجتماعي آن كشور ها مختلف است.

2-1- مبانی نظری احزاب
2-1-1- احزاب
دگردیسی های اجتماعی در تبدیل جامعه ی طبیعی به جامعه مدنی نیازمند تحولات هنجاری و ساختاری متعددی است. از مهمترین تحولات در دوران گذار، وجود آمدن نهادهای مردمی متعددی هستند که برآمده از جایگاه شخصیت مستقل جامعه می باشد. این نهادهای اجتماعی به طور کاملا واضحی بر نیاز به سازمان صعه می گذارند. این سازمان ها متاثر از هر مکتب و قائده ای که باشند کار ویژه شان عملی ساختن اهداف و برنامه های مورد نظر است. دولت مهم ترین دست آورد این تحول است، زیرا مسئولیت سازمان دادن به بسیاری از امور اجتماعی را که هیچ یک از افراد جامعه و یا حتی اشخاص حقوقی نمی توانند آنها را انجام دهند، بر عهده دارد.
قطعا وجود دولت در جامعه مدنی و بویژه جامعه سیاسی اجتناب ناپذیر است و البته در این میان نهادهای اجتماعی دیگری هم شکل می گیرند که حاصل تعاملات اجتماعی در راه بری جامعه می باشد.
اینک چه قدرتی به عنوان قدرت عالیه استقرار یابد، در نفس وجود و ضرورت دولت تاثیر ندارد، ولی بدون هیچ درنگی در مورد نهادهای اجتماعی غیر دولتی جایگاه و مکتب دولت نقش بنیادین را بازی می کند. نهادهای اجتماعی پاسخگوی نیاز جامعه به حضور اجتماعی برای مشارکت مردم در عرصه های گوناگون هستند. به عبارت دیگر فارغ از اینکه ما تا چه حد به آموزه های شورا در قالب اندیشه اسلامی یا جامعه مدنی در قالب لیبرال دموکراسی تجه داشته باشیم، مشارکت مردمی برای استقرار، دوام و پیشرفت یک جامعه در عصر کنونی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.
احزاب و سازمان های مردم نهاد حاصل همین توجه سازمان یافته اجتماعی به امور عمومی جامعه ی ملی، منطقه ای و حتی بین المللی هستند. اینکه یک آرمان چگونه انسجام لازم را برای اجرایی شدن پیدا کند و یک نهاد از آن آرمان مورد نظر در حوزه های خرد و کلان حمایت کند و به این وسیله ابزار تضمینی و تامینی لازم را برای آن آرمان از نظر تا عمل فراهم سازد، از مبانی ساخت این مشارکت های اجتماعی در قالب های مذکور می باشد.

2-1-2-مفهوم احزاب
حزب در اصطلاح با داشتن شخصیت حقوقی مستقل به سازمان سیاسی ای اطلاق می شود که از « همفکران وطرفداران یک آرمان تشکیل شده است و با داشتن یک تشکیلاتت منظم، برنامه های سیاسی کوتاه مدت و دراز مدت برای نیل به آرمانشان از دیگر اشکل سازمانی مانند جبهه و گروه سیاسی مشخص می شود، و معمولا برای گرفتن قدرت دولتی و یا شرکت در آن مبارزه می کند ». با وجود این از یک سو احزاب صرفا جهت گیری سیاسی ندارند و در هر حوزه ای به فراخور اندیشه ی مطلوب خود، مانند اقتصاد، حقوق، اخلاق و فرهنگ هم وارد می شوند و از سوی دیگر اگر چه محور فعالیت های احزاب با دیگر سازمان های مردم نهاد از حیث گرایش احزاب به قدرت جدا می شود، ولی اینکه قدرت تنها در دولت خلاصه می شود تلقی صحیحی به نظر نمی آید. زیرا قلمرو قدرت می تواند در عرصه های دیگری همچون امور عمومی غیردولتی و یا حتی نهادهای منطقه ای و بین المللی قابل توجه و در مواردی بسیار بیشتر از قدرت دولتی باشد. براین اساس حزب به « شخصیت حقوقی مستقلی در حوطه ی قدرت اجتماعی گفته می شود که متشکل از طیف همفکرانو طرفداران یک آرمان مشترک در قالب یک سازمان منظم و با برنامه ی مشخص می باشد.
احزاب به شکل نوین همزمان با استقرار نظام های انتخاباتی، خصوصا پارلمان ها از قرن نوزدهم شکل گرفتند. این احزاب در آغاز به شکل کمیته های انتخاباتی ظاهر شدند تا هم حمایت یک طیف خاص فکری را از یک کاندیدا اعلام کنند و هم وجوه مالی لازم را برای  مبارزات انتخاباتی فراهم سازند . هدف اصلی و نهایی آنها به دست گرفتن قدرت سیاسی محلی یا ملی از طریق مبارزات انتخاباتی و یا حفظ قدرت بود. احزاب برای پیروزی در انتخابات و به دست آوردن کرسی های بیشتر در مجالس قانون گذاری یا تصمیم سازی از طریق تبلیغ، در جریان انتخابات تالاش می کنند.
در این حالت ایجاد حزب منشا انتخاباتی و پارلمانی دارد در حالیکه در مواقعی، مجموع سازمان های یک حزب، محصول یک سازمان قبلی است که تا آن هنگام فعالیت هایش جنبه انتخاباتی و پارلمانی نداشته است. می توان گفت در این موارد، منشا به وجود آمد حزب، یک سازمان غیر انتخاباتی و غیر پارلمانی است. در موارد بسیاری، گروه ها، اصناف و سازمان های مردم نهاد موجب پیدایش یک حزب شده اند. نکته قابل توجه در مورد احزاب کارویژه ی آنها می باشد. وقتی از حقوق دانان احزاب را قدرت مردم در تعدیل و کنترل قدرت دولتی معرفی می کنند، بر این اساس قدرت احزاب در خدمت مردم برای جلوگیری از عملکردهای خودسرانه دولت معرفی می شود و به همین دلیل عنوان« هیئت های واسطه» نیز به احزاب اطلاق می  گردد.
 به عبارت دیگر مردم به صورت فردی نمی تواند در مقابل قدرت فائقه ی دولت به مطالبه ی حقوقشان بپردازند و بیم آن می رود نه تها آزادی مشارکت، بلکه آزادی استقلال آنها نیز تضییع گردد. پس احزاب باید برای احقاق حقوق و منافع آنها ایجاد گردد، در حالیکه به مهمترین شاخصه احزاب گرایش به قدرت است موضوع دیگری است.
به علاوه آنکه از یک سو احزاب نیز بعد از گذراندن فرایندهای تاریخی می توانند دارای قدرت بسیاری گردند و از سوی دیگر غالب احزاب باثبا خود در دولت حضور جدی و موثر دارند. با وجود این چگونه می توان انتظار داشت که احزاب الزاما منافع خود را بر منافع مردم ترجیع ندهند. مضافا آنکه می دانیم احزاب دارای نظام خاصی در طرد اندیشه ها و افراد ناهمگون خود می باشند. به این ترتیب اگر چه احزاب می توانند نقش تسهیل کننده ی مشارکت مردمی را بازی کنند و از همین رووجودشان ضروری است، اما همان قدر که یک دولت توتالیتر می تواند جامعه را بهانحطاط بکشاند، یک حزب صرفا قدرت طلب نیز می تواند فجایع قابل توجهی رادر مصادره ی  قدرت خلق نماید. حزب مردم ایران، حزب بعث عراق، حزب فاشیست، حزب نازیسم آلممان، احزاب رادیکال سبز اروپا و غیره از مصادیق بارز خطر احزاب به شمار می آیند.

2-1-3- مفهوم حزب در اسلام
کلمه حزب در قرآن مجید 22 بار به کار رفته است و یک سوره به نام احزاب نامگذاری شده است از آیات قرآن سه نوع حزب را می توان یافت:
1. حزب الله که قرآن اعضای آن را «هم المفلحون» و «هم الغالبون» می داند. (سوره مجادله، آیات 19 تا 22).
2. حزب الشیطان که قرآن آنها را زیان کاران «هم الخاسرون» معرفی می کند (مجادله، آیات 19 تا 22).
3. احزاب دیگری که حزب الله و حزب الشیطان نیستند؛ و به آنچه باور دارند، خوش دل و خوش حالند.
از این احادیث و آیات قرآنی، تعریفی برخاسته از فرهنگ اسلام را می توان یافت که با فرهنگ غرب و مارکسیسم و سایر مکاتب غیراسلامی تفاوت بسیاری دارد.
اسلام درباره ی حزب به طور مطلق، به مفهوم جمعی منسجم با اهداف و برنامه و نظم خاص، اظهارنظری ندارد و درباره نوع آن و پسوندی که بر اثر محتوا، اهداف یا انگیزه ها دارد نظر داده است.
در فرهنگ اسلام از آیات و احادیث دریافت می شود که چیزی و مجموعه ای که بر محور الله باشند مطلوب و مورد تایید اسلام هستند و حزبی که محور شیطان و افکار و رفتار و گفتار شیطانی باشند نامطلوب می داند.

2-1-4- تعریف حزب از دیدگاه امام خمینی و شخصیتهای اسلامی
امام خمینی (ره):
از اول عالم تا حال دو حزب بوده است یکی حزب الهی و یکی حزب غیرالهی و شیطانی، آنی که مال الله بوده چون مقصد خدای تبارک و تعالی است بسوی او و در راه مستقیم است، آنکه برخلاف این راه بوده که اکثریت هم با اینهاست حزب شیطانی هستند از صدر عالم تا حالا.
آیت الله دکتر بهشتی
حزب به معنای یک تشکیلات اسلامی، اجتماعی، سیاسی فعال، که درصدد به هم نزدیک کردن استعدادها، و سامان دهی و سازماندهی به آنها و تقویت پیوند میان آنها باشد که از ضرورتهای زمان است. به شرط اینکه یکی از اصول پذیرفته شده این تشکیلات پاسداری از ارزشها باشد و نه شخص و فردها؛ و هر کسی در جای خودش قرار بگیرد و کار خودش را انجام دهد و در خدمت خلق خدا و احترام به ارزشهای اسلامی و برنامه ها را طبق این ارزشها پیش ببرند.

آیت الله جوادی آملی
اصل تشکیلات ضروری است چون دین،دین تشکیلاتی است. اسلام هم به تشکیلات دعوت کرده است و هم ویژگی های آن تشکیلات را مشخص کرده است. مساله تشکیلات بر مدار امامت و امت است.

2-1-5- مفهوم حزب در فرهنگ و ادبیات اسلامی ایران

معادل کلمه حزب از قرنها پیش در فرهنگ های لغات جوامع مختلف دیده می شود قدمت این واژه را می توان با واژه ای چون جامعه مقایسه نمود. در فرهنگ و ادبیات فارسی و عربی کلمه حزب به معنای جماعتی از مردم، سلاح، پیروان و هم مسلکان شخص، بهره و قسمت، یک قسمت از شصت قسمت قرآن آمده است.  
کلمه حزب را که از زبان عربی به عاریت گرفته ایم در قرآن مجید بارها بکاررفته است، در قرآن مجید حزب به معنای گروهی که می توانند برای هدف الهی تجمع نمایند (فان حزب الله هم الغالبون) و یا برای اهداف ضد الهی تجمع نمایند (و لما رای المومنون الاحزاب ...) به کار رفته است و بخش های مختلف سوره های قرآن کریم نیز حزب نامیده می شود، فزون بر این در قرآن کریم به کرات از حزب الله (مائده 56، مجادله23، 22) و حزب الشیطان (مجادله، 20-19؛ فاطر6) سخن به میان آمده است.

2-1-6- مفهوم حزب از منظر ساختارگرایان و کارکرد گرایان
نخستین مطالعات منسجم درخصوص احزاب سیاسی توسط ساختار گرایان و کار کردگرایان صورت پذیرفته است. در این دسته ساختارگرایان سازمان حزبی در درجه اول اهمیت قرار دارد و فصل ممیز احزاب از دیگر سازمانها و گروههای پیشین را ساختار تشکیلات و سازمانی حزب تشکیل می دهد در این دسته، سازمان حزبی به عنوان مهمترین بعد حزبی سیاسی جایگاه بلندی دارد و مبنای تعریف دسته بندی و تبیین دیگر جنبه های حزب قرار گرفته است، مجموعه دیگر از مطالعات احزاب سیاسی نقش و کارکرد را مهمترین متغیر توضیح دهنده پدیده ها می داند، کارکرد گرایان توجه خاصی به عملکرد احزاب سیاسی در جامعه به ویژه نقش آنها در ارتباط با نظام سیاسی دارند. کارکرد احزاب می تواند در دو معنای عام و خاص مورد استفاده قرار گیرد که در عام کارکرد تنها فعالیتهای آشکار احزاب را در بر می گیرد و در خاص علاوه بر عملکرد مستقیم نتایج و عوارض غیرمستقیم فعالیتهای حزبی را نیز شامل می شود.
به رغم تحقیقات فراوان در این باره دست کم در جامعه ما هنوز اجماع مفهومی از حزب سیاسی وجود ندارد. برخی آن را ریشه دار در تاریخ اسلام و ایران می دانند و برخی دیگر آن را به دلیل خاستگاه غربیش محکوم می کنند ناکامی روند تحزب در ایران، موضوع بحث محققان مختلفی قرار گرفته  است و این سوال همواره در پیش روی محققان ما قرار دارد که چرا احزاب سیاسی نتوانستند کار ویزهای موردانتظار را در ایران عهده دار شوند.