مقدمه
انرژي الكتريكي به وسيله نيروگاههاي
حرارتي كه معمولاً در كنار ذخاير بزرگ ايجاد مي شوند و نيروگاههاي آبي كه در نواحي
داراي منابع آبي قابل ملاحظه احداث مي شوند ، توليد مي شود . از اين رو به منظور
انتقال آن به نواحي صنعتي كه ممكن است صدها و هزاران كيلومتر دورتر از نيروگاه
باشد ، خطوط انتقال زيادي بين نيروگاهها و مصرف كننده ها لازم است .
در هنگام جاري شدن جريان در طول يك خط
انتقال مقداري از قدرت انتقالي به صورت حرارت در هاديهاي خط انتقال تلف مي شود .
اين تلفات با افزايش جريان و مقاومت خط افزايش مي يابد .تلاش براي كاهش تلفات تنها
از طريق كاهش مقاومت ، به صرفه اقتصادي نيست زيرا لازم است افزايش اساسي در سطح
مقطع هاديها داده شود و اين مستلزم مصرف مقدار زيادي فلزات غير آهني است .
ترانسفورماتور براي كاهش توان تلف شده و
مصرف فلزات غير آهني بكار مي رود . ترانسفورماتور در حاليكه توان انتقالي را تغيير
نمي دهد با افزايش ولتاژ ، جريان و تلفاتي كه متناسب با توان دوم جريان است را با
شيب زياد كاهش مي دهد .
در ابتداي خط انتقال قدرت ، ولتاژ توسط
ترانسفورماتور افزاينده افزايش مي يابد و در انتهاي خط انتقال توسط ترانسفورماتور
كاهنده به مقادير مناسب براي مصرف كننده ها پايين آورده مي شود و به وسيله
ترانسفورماتور هاي توزيع پخش مي شود .
امروزه ترانسفورماتور هاي قدرت ، در
مهندسي قدرت نقش اول را بازي مي كنند . به عبارت ديگر ترانسفورماتور ها در تغذيه
شبكه هاي قدرت كه به منظور انتقال توان در فواصل زياد به كار گرفته مي شوند و توان
را بين مصرف كننده ها توزيع مي كنند ، ولتاژ را افزايش يا كاهش مي دهند . به علاوه
ترانسفورماتور هاي قدرت به خاطر ظرفيت و ولتاژ كاري بالايي كه دارند مورد توجه
قرار مي گيرند .
تامين شبكه هاي 220 كيلو ولت و بالاتر
موجب كاربرد وسيع اتو ترانسفورماتور ها شده است كه دو سيم پيچ يا بيشتر از نظر
هدايت الكتريكي متصلند ، به طوريكه مقداري از سيم پيچ در مدارات اوليه و ثانويه
مشترك است .
در پستهاي فشارقوي به دو منظور اساسي
اندازه گيري و حفاظت ، به اطلاع از وضعيت كميت هاي الكتريكي ولتاژ و جريان احتياج
است . ولي از آنجا كه مقادير كميت هاي مذبور در پستها و خطوط فشارقوي بسيار زياد
است و دسترسي مستقيم به آنها نه اقتصادي بوده و نه عملي است ، لذا از ترانسفورماتور هاي جريان و ولتاژ
استفاده مي شود . ثانويه اين ترانسفورماتور ها نمونه هايي با مقياس كم از كميت هاي
مزبور كه تا حد بسيار بالايي تمام ويژگيهاي كميت اصلي را داراست ، در اختيار مي
گذارد ، و كليه دستگاههاي اندازه گيري ، حفاظت و كنترل مانند ولتمتر ، آمپرمتر ،
توان سنج ، رله ها دستگاههاي ثبات خطاها و وقايع و غيره كه براي ولتاژ و جريان هاي
پايين ساخته مي شوند از طريق آنها به كميت هاي مورد نظر در پست دست مي يابند .
بنابراين ترانسفورماتور هاي جريان و ولتاژ از يك طرف يك وسيله فشار قوي بوده و
بنابراين مي بايستي هماهنگ با ساير تجهيزات فشار قوي انتخاب شوند و از طرف ديگر به تجهيزات فشار ضعيف پست ارتباط
دارند ، لذا لازم است مشخصات فني آنها بطور هماهنگ با تجهيزات حفاظت ، كنترل و
اندازه گيري انتخاب شوند .
ترانسفورماتور جريان حفاظتي جهت بدست
آوردن جريان عبوري از خط انتقال يا تجهيزات ديگر در شبكه قدرت در مقياس پايين تر
به كار مي روند و سيم پيچي اوليه آن بطور سري در مدار قرار مي گيرد . تفاوت آن با
ترانسفورماتور اندازه گيري آن است كه قابليت آن را دارد كه جريانهاي خيلي زياد را
به جريان كم قابل استفاده در رله ها تبديل كند. از آنجا كه در اختيار گذاشتن جريان
به طور مستقيم در ولتاژ هاي بالا ميسر نيست ، و از طرفي چنانچه امكان بدست اوردن
ان نيز باشد ، ساخت وسايل حفاظتي كه در جريان زياد كاركنند به لحاظ اقتصادي مقرون
به صرفه نيست لذا اين عمل عمدتاً توسط ترانسفورماتور هاي جريان انجام مي شود .
همچنين ترانسفورماتور جريان بايد طوري انتخاب شود كه هم در حالت عادي شبكه و هم در
حالت اتصال كوتاه ئ ايجاد خطا بتواند جريان ثانويه لازم و مجاز براي دستگاههاي
حفاظتي تامين كند .
ترانسفورماتور ولتاژ حفاظتي ترانسفورماتور
هايي هستند كه در آن ولتاژ ثانويه متناسب و هم فاز با اوليه بوده و به منظور
افزايش درجه بندي اندازه گيري ولتمتر ها ، واتمترها و نيز به منظور ايزولاسيون اين
وسايل از ولتاژ فشار قوي بكار برده مي شود . همچنين از ثانويه ترانسفورماتور ولتاژ
براي رله هاي حفاظتي كه هب ولتاژ نياز دارند نظير رلههاي ديستانس ، واتمتري و…
استفاده مي شود . اين ترانسفورماتور از نظر ساختمان به دو نوع تقسيم مي شود كه
عبارتند از :
الف- ترانسفورماتور ولتاژاندكتيوي
ب- ترانسفورماتور ولتاژ خازني
همچنين اين نوع ترانسفورماتور ها سد عايقي
ايجاد مي كنند به طوريكه رله هايي كه براي حفاظت تجهيزات فشار قوي استفاده مي شود
، فقط نياز دارند براي يك ولتاژ نامي 600 ولت عايق بندي شوند .
ترانسفورماتور هاي اندازه گيري : در بيشتر
مدارهاي قدرت ، ولتاژ و جريانها بسيار زيادتر از آنستكه بشود با دستگاههاي اندازه
گيري معمولي اندازه گرفت . از اين رو ترانسهاي اندازه گيري بين اين مدارها و وسايل
اندازه گيري قرار مي گيرند تا ايمني ايجاد كنند . در ضمن مقدير اندزه گيري شده در
ثانويه ، معمولاً براي سيم پيچ هاي جريان A 1يا A 5 و
براي سيم پيچ هاي ولتاژ 120 ولت است . رفتار ترانسفورماتور هاي ولتاژ و جريان در
طول مدت رخداد خطا و پس از آن در حفاظت الكتريكي ، حساس و مهم است زيرا اگر در اثر
رفتار نا مناسب در سيگنال حفاظتي ، خطايي رخ دهد ، ممكن است باعث عملكرد نادرست
رله هل شود . يك ترانسفورماتور حفاظتي نياز است كه در يك محدوده اي از جريان كه
چندين برابر جريان نامي است كار كند و اغلب در معرض شرايطي قرار دارد كه بسيار
سنگين تر از شرايطي است كه ممكن است ترانسفورماتور جريان اندازه گيري با آن مواجهه
شود . تحت چنين شرايطي چگالي شار تا وضعيت اشباع پيشرفت مي كند كه پاسخ، تحت اين
شرايط و دوره گذراي اندازه گيري اوليه جريان اتصال كوتاه مهم است ، در نتيجه به
هنگام گزينش ترانسفورماتور هاي ولتاژ يا جريان مناسب ، مسائلي مانند دورة گذرا و
اشباع نيز بايد در نظر گرفته شود .
-2-
معرفي ترانسفورماتورهاي اندازه گيري
ترانسفورماتورهاي اندازه گيري وسايلي هستند كه
سطح جريان و ولتاژ شبكه را با دقت مناسب و بالايي به سطوح قابل اندازه گيري توسط
رله هاي حفاظتي كاهش مي دهند اين ترانسفورماتورها در صورت تغيير در سطح جريان بنام
ترانسفورماتور جريان و در صورت تغيير در سطح ولتاژ به نام ترانسفورماتور ولتاژ
شناخته مي شوند و به دسته هاي زير تقسيم مي شوند :
1ـ ترانسفورماتور جريان با علامت
اختصاري CT
2ـ ترانسفورماتور ولتاژ
ـ القايي با علامت اختصاريPT
ـ خازني با علامت اختصاري CVT
وظايف
اصلي ترانسفورماتورهاي اندازه گيري عبارتند از :
1ـ كاهش مقدار جريان يا ولتاژ فشار قوي
به مقداري كه قابل تحمل رله هاي حفاظتي و
مدارهاي اندازه گيري باشد
2ـ مجزا نمودن مدار اندازه گيري از
ولتاژ فشار قوي اوليه
3ـ فراهم كردن امكان استاندارد نمودن
رله ها و تجهيزات در چند مقدار نامي جريان و ولتاژ .
2-3 ترانسفورماتورهاي ولتاژ و انواع آن
ترانسفورماتورهاي ولتاژ را مي توان به دو
دسته مغناطيسي و خازني تقسيم كرد .
2-3-1 ترانسفور ماتور ولتاژ القايي
ترانسفورماتوري است كه در آن با استفاده
از خاصيت القاء الكترومغناطيسي، ولتاژ مدار ثانويه را به مقدار مناسب براي وسايل
اندازه گيري و رله ها تبديل مي كند . اين نوع از ترانسفورماتورهاي ولتاژ براي
ولتاژهاي متوسط داراي عايق خشك رزيني هستند. در ولتاژهاي بالا از ترانس هاي ولتاژ
مغناطيسي نوع غوطه ور در روغن استفاده مي شود كه البته معمولاً تا ولتاژ 132 كيلو
ولت رايج بوده و در ولتاژهاي بالاتر استفاده از آن مقرون به صرفه نمي باشد و بهتر
است كه از ترانسفورماتور خازني استفاده شود .