مقدمه
عصر سلطنت ناصرالدين شاه عصر تاريك و شرم آوري
از تاريخ ايران است. عصري است مملو از ظلم و ستم و جنايت و دوره‌اي است آكنده از
جهل و بي خبري. توده هاي وسيع مردم بسيواد بودند و نادان و شاه و درباريان از اين
بيسوادي و جهل حداكثر استفاده را مي بردند. مير غضبهاي شاه آماده بودند تا هر زمان
كه او فرمان دهد جان انسانهايي را بگيرند و اجساد آنها را «براي عبرت ديگران» در
جلوي يكي از دروازه هاي شهر بياوزيند.
نفوذ بيگانگان
در دوره قاجاريه و
مخصوصا در عصر ناصرالدين شاه، اقتصاد ايران در انحصار دو دولت استعمارگر روسيه و
انگلستان بود. اين دو كشور براي استفاده هر چه بيشتر از منابع و سرشار و ثروت عظيم
ميهم ما به رقابت پرداخته بودند. شركت هاي تجراي بيگانه، از جمله شركت هاي انگليسي
و روسي در بيشتر شهرهاي ايران شعبه هايي داير كرده و به خيريد و فروش مشغول بودند.
اين امر براي بازرگانان ايراني محدوديت بسياري ايجاد مي كرد و چون نمي توانستند با
سرمايه داران بزرگ خارجي رقابت كنند، روز به روز تنگدستي آنان افزوده مي شد و رو
به ورشكستگي مي نهادند.
از عصر اميركبير تا
عصر امين السلطان
محمد شاه قاجار در
ششم شوال 1264 هجري قمري (4 سپتامبر 1848 ميلادي) درگذشت. ناصرالدين ميرزا وليعهد
كه از يك سال پيش فرمانروايي آذربايجان را به عهده داشت دوازده روز بعد از مرگ
پدرش در تبريز خود را پادشاه ناميد و روز بعد همراه ميرزا تقي خان برگزيد.
ناصرالدين شاه
سلطان مراد ميرزا حسام السلطنه را مامور فتح هرات كرد. اين شهر پس از شش ماه
محاصره در 25 صفر 1273 ه.ق به وسيله سپاه ايران گشوده شد. دولت استعمارگر انگليس
كه مايل نبود هرات در دست ايرانيان باقي بماند به ايران اعلان جنگ داد و نيروهايي
را با كشتيهاي جنگي به جنوب فرستاد. پس از تصرف جزيره خارك سربازاني را در بوشهر
پياده كرد و آنها را به سوي خرمشهر (محمره) فرستاد. بندر بوشهر صحنه جنگ بين قواي
ژنرال سرجيمز اوترام و قواي ميرزا محمدخان قاجار كه مامور جلوگيري از قواي انگليس
بود، شد. ميرزا محمدخان در اين جنگ شكست خورد و ناصرالدين شاه وحشتزده، از ميرزا
آقاخان نوري خواست كه مقدمات صلح را با انگلستان را فراهم كند.
ميرزا آقاخان
نوري، فرخ خان امين الدوله را مامور ساخت كه به پاريس برود و در آنجا آمادگي ايران
را به مصالحه اعلام نمايد. در پاريس با وساطت ناپلئون سوم معاهده اي ننگين بر
ايران تحميل شد. اين معاهده كه در سال 1273 هـ . ق (1857 ميلادي) به امضاء طرفين
رسيد شامل مواد زير بود:
1.
ايران، هرات و تمام خاك افغان را تخليه كند
2.
انگليس، خرمشهر و بوشهر را تخليه نمايد.
3.
ايران از كليه دعوي خود نسبت به هرات و سرزمين افغانستان صرف نظر كرده و از
حكام و رؤساي شهرهاي افغانستان مطالبه ضرب سكه و خواندن خطبه به نام شاه ايران
ننمايد.
4.
ايران از دخالت در امور افغانستان خودداري نموده و هرات را افغانستان مستقل
بشناسد.
5.
در صورت وقوع اختلاف بين ايران و افغان، ايرن متعهد مي شود كه رفع اختلافات
را به حكميت دولت انگليس واگذارد.